Een mens is erop gebouwd om slaap te hebben, dat hebben we nodig om correct te kunnen functioneren. Op een dag doen we van alles. We worden wakker, gaan douchen, ontbijten, gaan naar het werk of school, spelen een sport, kijken televisie, studeren, lezen een boek en gaan naar bed. Dat kost energie. Daarom heeft men slaap nodig. Slapen is belangrijk het lichaam en de geest weer te laten herstellen.
Alles wat op een dag een indruk achterlaat, wordt verwerkt tijdens de slaap. Het is dan dus ook niet gek dat men soms dingen die zij overdag hebben meegemaakt, in hun slaap opnieuw meemaken tijdens het dromen. Daarnaast ontspannen spieren bij een goede nachtrust. Daardoor kunnen de spieren bijkomen van alle inspanning.
Tijdens het slapen maakt het lichaam bovendien meer cellen en afweerstoffen aan. Door voldoende te slapen kan men voorkomen dat zij snel ziek worden.
Hoe werkt slaap?
Slapen is een fascinerende noodzaak van het menselijk lichaam. Ons lichaam is in staat om allerlei onderdelen van ons lichaam aan minder te belasten tijdens de slaap. Zo verandert bijvoorbeeld de hersenactiviteit wanneer men slaapt. Bovendien daalt de lichaamstemperatuur met ongeveer een graad.
Als men slaapt, worden de pupillen kleiner en vertraagt de hartslag. Daardoor ademt men minder lucht in, is er minder speeksel nodig en produceert men minder urine. Daardoor plast menoverdag vaker dan ‘s nachts. De hoeveelheid groeihormonen neemt wel toe, terwijl de stress juist afneemt. Goed slapen is dus erg belangrijk.
Vooral om te voorkomen dat een slaaptekort leidt tot psychische klachten. Wie veel stress heeft, piekert daarover ‘s nachts door. Daardoor kan de hoeveelheid stresshormonen niet afnemen.
Er zijn vier fasen binnen de slaapcyclus die we nader zullen toelichten. Deze vier fasen noemen we samen ‘de slaapcyclus’. Zo’n slaapcyclus wordt niet eens per nacht doorlopen, maar wel vier tot vijf keer per nacht. Veruit de bekendste fase is REM-slaap, de vierde fase.
Slaapfasen
Tijdens het slapen zijn er verschillende fasen. Deze fasen worden samen de slaapcyclus genoemd. De cyclus is opgebouwd uit non-REM-slaap en REM-slaap. De eerste drie fasen behoren tot NREM-slaap, dit zijn fasen die behoren tot het inslapen zonder dat de oogbewegingen sneller worden tijdens REM-slaap, slaapt mendiep en bewegen de ogen onbewust zeer snel. Dit noemen we ‘Rapid Eye Movement’, afgekort tot REM-slaap (of: ‘droomslaap’).
Fase 1: NREM1 (Sluimerfase)
De eerste fase is de sluimerfase. Het is de fase tussen wakker zijn en gaan slapen. Je wordt moe, je oogbewegingen worden trager. Daar komt ook het gevoel vandaan dat je ogen dichtvallen. Uiteindelijk geef je eraan toe en val je in slaap. Daardoor neemt de hersenactiviteit af.
Fase 2: NREM2 (Lichte slaap)
De tweede fase is de fase van lichte slaap. Bij de sluimerfase kun je nog goed nadenken en kun je wakker worden van omgevingsgeluiden. In fase NREM2, begint de slaap. Toch is deze ligt. Je wordt niet meer wakker van omgevingsgeluiden, maar als iemand een hand op je schouder legt, kun je daarvan nog wel wakker worden.
Fase 3: NREM3 (Diepe slaap)
De derde fase is de diepe slaap. Daardoor dalen je ademhaling en hartritme tot het laagste niveau. Het is mogelijk uit deze slaap te ontwaken, maar daardoor ben je compleet gedesoriënteerd. Je wordt bijvoorbeeld duizelig en weet even niet meer waar je bent. Diepe slaap is noodzakelijk, omdat dit de fase is die zorgt voor fysiek herstel.
Fase 4: REM-slaap (Droomslaap)
De vierde fase is de bekendste fase: de droomslaap. Dit wordt ook wel Rapid Eye Movement genoemd, vanwege de snelle oogbewegingen. Er is sprake van veel hersenactiviteit, terwijl de spieren wel volledig ontspannen zijn. Er zit hier een tegenstelling. Om die reden noemen we REM-slaap soms ook ‘paradoxale slaap’. Opvallend is dat tijdens de REM-slaap, er nog zoveel hersenactiviteit is als wanneer we wakker zijn.
Meer informatie over de REM-slaap >>
Dromen
Tijdens de REM-slaap dromen we. Dat is nodig om allerlei informatie te verwerken en het geheugen op peil te houden. Zowel ons lichaam als onze geest is druk bezig. Om die reden kost REM-slaap veel energie. Ongeveer 15 procent van de slaap van een volwassen persoon bestaat uit REM-slaap. Dat terwijl baby’s soms tot wel 70 procent van de slaaptijd doorbrengen in REM-slaap.
Bij sommige mensen komt REM-slaap iedere nacht opnieuw voor. Kenmerkend is dat men daardoor regelmatig wakker schrikt. Als dit meerdere nachten achter elkaar gebeurt, neemt de behoefte aan REM-slaap toe.
Fase 5: Nieuwe cyclus
Er zijn in principe vier fasen, er kan een vijfde fase aan worden toegevoegd: de nieuwe cyclus. De nieuwe cyclus is geen echte fase, maar eerder een aanduiding dat de hele cyclus zoals hierboven beschreven weer opnieuw begint. De eerste 5 slaapfasen noemen we ‘kernslaap’. In deze fase komt zowel het lichaam als de geest tot rust.
Deze fase is noodzakelijk voor onze nachtrust. De overige slaap heet ‘restslaap’, omdat niet precies duidelijk is waarom we deze fasen nodig hebben. Toch hoort ook restslaap tot de noodzakelijke cyclus. Deze nieuwe cyclus wordt zo’n vier tot vijf keer per nacht doorlopen.
5 Veelgestelde vragen aan slaapexperts
Dergelijke situaties leiden uiteraard tot veelgestelde vragen. De vragen die het vaakst gesteld worden gaan vaak over het nut van slapen. Want hoe werkt slaap precies en waarom slapen we eigenlijk? Er zijn allerlei theorieën over hoe men het beste kan slapen en welke slaaphygiëne het meest gezond is. Dergelijke ideeën leiden weer tot nieuwe vragen. We hebben de vijf populairste vragen op een rij gezet.
Veruit de meest voorkomende vraag over slapen is, wat slapen nou precies inhoudt. Want ieder mens slaapt en dat hebben we ook echt nodig om goed te kunnen functioneren. Zonder slaap zouden we ons maar slecht kunnen concentreren op het werk of op school. We zouden geen energie meer hebben om een sport te spelen of om ander inspannend werk te doen. Slaap is dus belangrijk; het zorgt voor herstel van lichaam en geest.
Slapen betekent eigenlijk dat men het bewustzijn tijdelijk verlaagt. Ons lichaam zorgt er dan voor dat verschillende onderdelen van het lichaam minder belast worden. De lichaamstemperatuur daalt en in een aantal slaapcycli neemt de hersenactiviteit af. Maar niet tijdens de REM-slaap, want dan zijn de hersenen juist erg actief en hebben we meestal dromen of nachtmerries.
Bij slaap worden de pupillen kleiner en neemt de hartslag af. Goed slapen leidt bij kleine kinderen tot de toename van groeihormonen. Bovendien voorkomt het psychische klachten. Stresshormonen nemen blij slaap af.
Slaap hebben we echt nodig. Om goed te kunnen functioneren hebben we namelijk energie nodig. Dit is de reden waarom we slapen. Probeer maar eens zonder een nacht te slapen te werken op kantoor of een sport te spelen. Bovendien is slaap nodig om de activiteiten van de dag te verwerken en te ordenen. De belangrijkste punten onthouden we, alle andere onbelangrijke dingetjes vergeten we op langere termijn. Op die manier worden onze hersenen niet overvoerd en blijft er genoeg ruimte om cognitieve taken correct uit te voeren.
Een chronisch slaaptekort of veel stress kan leiden tot psychische problemen. We kunnen prikkelbaar worden, erg verdrietig of zelfs depressief. Men is vergeetachtig en kan zich slecht concentreren. Daardoor zal ook het lichaam op een gegeven moment minder goed functioneren. Met name de cognitieve taken zoals dingen onthouden, goed uit de woorden komen of een planning maken worden dan niet meer goed uitgevoerd.
Overigens heeft niet iedereen dezelfde hoeveelheid slaap nodig. Over het algemeen slaapt een mens bij een goede nachtrust zo’n 7 tot 10 uur per nacht. Maar er zijn ook mensen die maar vier uurtjes slaap per nacht nodig hadden. Het is niet mogelijk om dagenlang helemaal niet te slapen. Ons lichaam zal dan vanzelf energie gaan besparen, waardoor we uiteindelijk toch in slaap vallen.
Veel mensen denken dat een slaaptekort weer is in te halen. In principe klopt het dat wanneer men na een avondje stappen een slaaptekort heeft ontwikkeld, hij de volgende nacht weer op tijd naar bed kan gaan en zo wat kan bijslapen. Maar het heeft geen zin om uren langer te gaan slapen.
Vaak voelen we ons dan ook niet uitgerust genoeg. Echt uren bijslapen is dus niet mogelijk. Het zal bij een flink slaaptekort wel een paar dagen duren voordat ons lichaam en geest er weer helemaal van hersteld zijn.
Bovendien raden we in ieder geval aan op te passen met slaaptekorten. Dit kan leiden tot een chronisch slaaptekort. Daardoor kan er een hartaandoening ontstaan en de bloeddruk toenemen. Bovendien zal men dit ook terugzien in de uiterlijke kenmerken en de uitvoering van cognitieve taken.
Wie langdurig slaaptekort heeft, kan het best eerst uitzoeken waardoor men slecht slaapt. Er kan ook een slaapstoornis aan ten grondslag liggen. Raadpleeg in zulke gevallen zeker een huisarts. Bijslapen kan dus wel, maar slechts beperkt.
Sommige mensen hebben er echt last van; slecht slapen. Men ligt in bed en kan maar niet in slaap vallen. Dat heeft meestal te maken met psychische activiteiten. Denk bijvoorbeeld aan eindeloos piekeren. Vaak spoken er bewust of onbewust veel gedachten door het hoofd. Of het lichaam is er nog niet klaar voor om te gaan slapen. Om acht uur ‘s avonds al op bed gaan liggen werkt voor de meeste mensen niet. De slaapdruk is dan nog niet hoog genoeg.
We hebben namelijk allemaal een soort biologische klok. Deze moet gelijk lopen met een natuurlijk dag- en nachtritme. We raden dus zeker aan om overdag actief te zijn en ‘s nachts te slapen. Sport bijvoorbeeld overdag. Men krijgt dan voldoende daglicht, wat bijdraagt aan voldoende nachtrust.
Veel mensen hebben in de winter last van slapeloosheid. In zulke gevallen raden we aan om lichttherapie te doen. Kijk ook naar het gedrag vooraf aan de slaap. Bijvoorbeeld koffie drinken, nog laat op de dag een dutje doen of ‘s nachts uren op de telefoon zitten.
Niet alleen het aantal uren slaap speelt een rol bij of men ‘goed geslapen’ heeft. Iedereen heeft soms een slechte nacht en dat is verder niet erg. Een goede nachtrust draait vooral om de kwaliteit van slaap en dus niet zo zeer hoeveel uur men geslapen heeft.
Verschillende zaken kunnen ertoe leiden dat men zich ‘s morgens toch niet helemaal wakker voelt. Zorg daarom voor een goede slaaphygiëne. Dat betekent dat bij voorkeur de televisie en mobiele telefoon uit de slaapkamer verbannen worden.
Zet ook geen ventilator die veel lawaai maakt aan, zorg voor de juiste temperatuur op de kamer en maak de omgeving voldoende donker. Daardoor zal men zich ‘s morgens een stuk fitter voelen. Wanneer men vrijwel elke ochtend zo slecht wakker wordt, raden we aan toch de huisarts in te schakelen.
Er zijn namelijk bepaalde slaapaandoeningen waarbij de kwaliteit van slaap afneemt, ook als we voor ons gevoel goed geslapen hebben. Een ziekte als slaapapneu is een voorbeeld van een aandoening waarvan we vaak niet weten dat we eraan lijden.