Slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen is een verzamelnaam voor zowel slaapapneu als hyperventilaties. Beide vormen van ademhalingsstoornissen kunnen voorkomen tijdens de slaap. Sommige patiënten worden niet wakker wanneer de adem stokt, of wanneer zij hyperventileren. In beide gevallen wordt de adem verkeerd gebruikt: bij slaapapneu stokt de adem, terwijl bij hyperventilatie de adem tekort schiet. In veel gevallen kan de patiënt er zelf weinig aan doen.
Duidelijk is dat beide ademhalingsstoornissen de nachtrust onbewust negatief kunnen beïnvloeden. Men wordt dan na een goede nacht slaap toch vermoeid wakker en heeft vaak het gevoel niet geslapen te hebben.
Twee soorten ademhalingsstoornissen
Er zijn kortweg twee soorten ademhalingsstoornissen: slaapapneu of slaapgerelateerde hyperventilatie of hypoxie. In beide gevallen werkt de ademhaling tijdens het slapen niet optimaal. Slaapapneu wordt soms een sluipmoordenaar genoemd, omdat men vaak niet door heeft dat de adem stokt tijdens de slaap. Patiënten krijgen er vaak op latere leeftijd last van. Bij slaapapneu wordt de bovenste luchtweg geblokkeerd.
Daarnaast stopt een slaapgerelateerde hypoventilatie de ademhaling niet compleet. Toch is de ademhaling kwaliteit niet voldoende. Er ontstaat een hoog gehalte zuurstof in het bloed, waardoor het lichaam buiten adem raakt. Lang niet altijd ligt er een controleerbare oorzaak aan ten grondslag. In sommige gevallen zijn hypoventilaties het gevolg van bijvoorbeeld een spier of longziekte.
Slaapapneu
Ten eerste bespreken we slaapapneu. Slaapapneu is een slaapafhankelijke ademhalingsstoornis, omdat de adem stokt tijdens de slaap. Tijdens activiteiten overdag heeft men er geen last van, maar voelt men zich doorgaans erg vermoeid en kan men minder goed of helemaal niet functioneren. Bij slaapapneu raken de luchtwegen tijdens de slaap geblokkeerd. Er zijn twee mogelijke oorzaken, die onderveeld zijn in: obstructieve slaapapneu (OSA) en een Centrale Slaapapneu (CSA).
Bij obstructieve slaapapneu (OSA) worden de luchtwegen geblokkeerd tijdens de slaap. Men heeft last van verslapte spieren of een verstopping van de neusholte, waardoor de luchtwegen geblokkeerd worden. In sommige gevallen kan de oorzaak ook gevonden worden in overgewicht.
Een andere vorm is Centrale Slaap Apneu (CSA). In tegenstelling tot obstructieve slaapapneu, is de oorzaak van CSA niet helemaal duidelijk. De ademhalingsspieren worden onvoldoende aangestuurd door de hersenen, maar waarom is (nog) niet duidelijk.
Bij beide gevallen van slaapapneu is er sprake van een periode waarin men geen ademhaalt tijdens de slaap. Op dat moment zorgt het lichaam voor een beweging waarin men naar adem hapt. Bovendien gaat slaapapneu vaak gepaard met luid gesnurk. Sommige patiënten merken zelf niet dat zij naar adem snakken in hun slaap, maar het is de partner die het opvalt. In sommige gevallen is het naar adem happen zo ernstig, dat men er wakker van wordt. De diepe slaapfase wordt daardoor gestoord. Men zal dus nooit echt goed slapen. Daardoor voelt men zich overdag vermoeid en humeurig, omdat men niet uitgerust is.
Slaapapneu is over het algemeen moeilijk te diagnosticeren. Wel worden patiënten bij wie het vermoeden van slaapapneu bestaat, doorverwezen naar een slaapspecialist. Dit kan gebeuren in het ziekenhuis of een slaap-waakcentrum. De patiënt blijft dan één of meerdere nachten in het slaapcentrum voor verder onderzoek. Doorgaans wordt er een polysomnografie (slaaptest) afgenomen. Daarin wordt gekeken naar de ademhaling en andere bewegingen tijdens de slaap. Vaak is het de partner die de symptomen van deze slaapstoornis herkent. Slaapapneu kan erg beangstigend lijken en klinken, doordat het luide snurken wordt afgewisseld met een stilte, waarna men begint naar adem te happen.
In sommige gevallen krijgt de patiënt een CPAP-apparaat. Dit is een ademhalingsapparatuur die ‘s nachts de ademhaling weer op gang brengt. Daardoor treedt het ademtekort niet meer op. In sommige gevallen is een operatie door een KNO-arts noodzakelijk. Veelal wordt stoppen met roken en het verliezen van overtollig gewicht eerst aanbevolen.
Hypoventilatie
Een andere slaapafhankelijke ademhalingsstoornis is de hypoventilatie. Dit is een ademhalingsprobleem waarbij men tijdens het slapen op de verkeerde manier ademhaalt. Het zuurstofgehalte in het bloed neemt daardoor aanzienlijk toe. Daardoor heeft men vaak het gevoel onwel te worden. In de praktijk komt men ademtekort.
Hypoventilaties kunnen verschillende oorzaken hebben: in sommige gevallen is er sprake van een aangeboren aandoening, terwijl in andere gevallen de patiënt psychische problemen heeft zoals angsten of depressies, of overmatig drugsgebruik.
Wanneer men ademhaalt, wordt er zuurstof opgenomen. Bij het uitademen verlaat koolzuur ons lichaam. Koolzuur is een product dat ontstaat doordat men energie verbruikt. Zuurstof wordt gebruikt om ons voedsel om te zetten in energie. Koolzuur en zuurstof lopen via de bloedbaan naar de longen. Wanneer men onvoldoende ademt neemt het koolzuurgehalte op. Daardoor wordt men wakker met hoofdpijn, heeft vaker nachtmerries of is erg benauwd ‘s nachts. Deze nachtelijke onrust kan voorts leiden tot sufheid, minder zin in eten en problemen met het geheugen en de concentratie. De patiënt heeft vaak niet door dat deze problemen ‘s nachts spelen. Bij veel ziekten wordt de spierzwakte langzaamaan erger, net als bij hypoventilaties het geval is.
Hypoventilaties behoren tot de slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen, doordat vooral ‘s nachts het koolzuurgehalte in het bloed oploopt. Tijdens de slaap is de ademhaling niet voldoende om koolzuur uit te scheiden. Men ademt overdag bewuster dan ‘s nachts. Overdag ademt men veel sneller. Hypoventilaties worden doorgaans vastgesteld in het ziekenhuis. De bloedgassen in het bloed vertonen dan afwijkende waardes.
‘s Nachts is vooral het koolzuurgehalte in het bloed te hoog. Verder blijkt dat het zuurstofgehalte iets te laag is. Overdag kunnen beide waardes normaal zijn. Hypoventilatie is een slaapstoornis die behandeld dient te worden. Het gevaar van een te hoog koolzuurgehalte is bewusteloosheid. Dit kan leiden tot coma’s en tenslotte de dood.
Behandeling slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen
Slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen dienen in beide gevallen behandeld te worden. De ademhaling is een belangrijke functie van ons lichaam. Wanneer men zich overdag vermoeid of prikkelbaar voelt, is het raadzaam contact op te nemen met de huisarts. Deze kan eventueel doorverwijzen naar een slaapspecialist (somnoloog) of een slaap-waakcentrum in de buurt. Daar kan verdere onderzoek worden gedaan. In het geval van slaapapneu wordt vaak een CPAP-machine, een beademingsapparaat, voorgeschreven. Bij hypoventilaties worden vaak thuisbeademings-apparaten gebruikt.