Slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen is een verzamelnaam voor zowel slaapapneu als hyperventilaties. Beide vormen van ademhalingsstoornissen kunnen voorkomen tijdens de slaap. Sommige patiënten worden niet wakker wanneer de adem stokt, of wanneer zij hyperventileren. In beide gevallen wordt de adem verkeerd gebruikt: bij slaapapneu stokt de adem, terwijl bij hyperventilatie de adem tekort schiet. In veel gevallen kan de patiënt er zelf weinig aan doen.
Duidelijk is dat beide ademhalingsstoornissen de nachtrust onbewust negatief kunnen beïnvloeden. Men wordt dan na een goede nacht slaap toch vermoeid wakker en heeft vaak het gevoel niet geslapen te hebben.
Twee soorten ademhalingsstoornissen
Er zijn kortweg twee soorten ademhalingsstoornissen: slaapapneu of slaapgerelateerde hyperventilatie. In beide gevallen werkt de ademhaling tijdens het slapen niet optimaal. Slaapapneu wordt soms een sluipmoordenaar genoemd, omdat men vaak niet door heeft dat de adem stokt tijdens de slaap. Patiënten krijgen er vaak op latere leeftijd last van. Bij slaapapneu wordt de bovenste luchtweg geblokkeerd.
Daarnaast stopt een slaapgerelateerde hyperventilatie de ademhaling niet compleet. Toch is de ademhaling kwaliteit niet voldoende. Er ontstaat een overdaad aan zuurstof in het bloed, terwijl het koolzuurgehalte afneemt. Lang niet altijd ligt er een controleerbare oorzaak aan ten grondslag. In geval van hyperventilaties kan eenmalige spannende gebeurtenis al voldoende zijn voor terugkerende hyperventilaties tijdens de slaap.
Slaapapneu
Ten eerste bespreken we slaapapneu. Slaapapneu is een slaapafhankelijke ademhalingsstoornis, omdat de adem stokt tijdens de slaap. Tijdens activiteiten overdag heeft men er geen last van, maar voelt men zich doorgaans erg vermoeid en kan men minder goed of helemaal niet functioneren. Bij slaapapneu raken de luchtwegen tijdens de slaap geblokkeerd. Er zijn twee mogelijke oorzaken, die onderveeld zijn in: obstructieve slaapapneu (OSA) en een Centrale Slaapapneu (CSA).
Bij obstructieve slaapapneu (OSA) worden de luchtwegen geblokkeerd tijdens de slaap. Men heeft last van verslapte spieren of een verstopping van de neusholte, waardoor de luchtwegen geblokkeerd worden. In sommige gevallen kan de oorzaak ook gevonden worden in overgewicht.
Een andere vorm is Centrale Slaap Apneu (CSA). In tegenstelling tot obstructieve slaapapneu, is de oorzaak van CSA niet helemaal duidelijk. De ademhalingsspieren worden onvoldoende aangestuurd door de hersenen, maar waarom is (nog) niet duidelijk.
Bij beide gevallen van slaapapneu is er sprake van een periode waarin men geen ademhaalt tijdens de slaap. Op dat moment zorgt het lichaam voor een beweging waarin men naar adem hapt. Bovendien gaat slaapapneu vaak gepaard met luid gesnurk. Sommige patiënten merken zelf niet dat zij naar adem snakken in hun slaap, maar het is de partner die het opvalt. In sommige gevallen is het naar adem happen zo ernstig, dat men er wakker van wordt. De diepe slaapfase wordt daardoor gestoord. Men zal dus nooit echt goed slapen. Daardoor voelt men zich overdag vermoeid en humeurig, omdat men niet uitgerust is.
Slaapapneu is over het algemeen moeilijk te diagnosticeren. Wel worden patiënten bij wie het vermoeden van slaapapneu bestaat, doorverwezen naar een slaapspecialist. Dit kan gebeuren in het ziekenhuis of een slaap-waakcentrum. De patiënt blijft dan één of meerdere nachten in het slaapcentrum voor verder onderzoek. Doorgaans wordt er een polysomnografie (slaaptest) afgenomen. Daarin wordt gekeken naar de ademhaling en andere bewegingen tijdens de slaap. Vaak is het de partner die de symptomen van deze slaapstoornis herkent. Slaapapneu kan erg beangstigend lijken en klinken, doordat het luide snurken wordt afgewisseld met een stilte, waarna men begint naar adem te happen.
In sommige gevallen krijgt de patiënt een CPAP-apparaat. Dit is een ademhalingsapparatuur die ‘s nachts de ademhaling weer op gang brengt. Daardoor treedt het ademtekort niet meer op. In sommige gevallen is een operatie door een KNO-arts noodzakelijk. Veelal wordt stoppen met roken en het verliezen van overtollig gewicht eerst aanbevolen.
Hypoventilatie
Een andere slaapafhankelijke ademhalingsstoornis is de hyperventilatie. Dit is een ademhalingsprobleem waarbij men tijdens het slapen op de verkeerde manier ademhaalt. Het is dus mogelijk om zelfs tijdens het slapen onbewust een hyperventilatie door te maken. Daardoor kan men ‘s ochtends opstaan met een flauw gevoel, of wordt men ‘s nachts wakker met bijvoorbeeld hartkloppingen.
Wanneer men regelmatig angstig is of stress ervaart, kan het lichaam daarop reageren. Door het snellere ademhalen gaat het hart sneller kloppen. Dat heeft een hyperventilatie tot gevolg. Het zuurstofgehalte in het bloed neemt dan toe, terwijl het koolzuurgehalte juist te laag wordt. Door een tekort aan koolzuur kunnen er zich klachten voordoen.
Een hyperventilatie is aan veel verschillende symptomen te signalen. Bijvoorbeeld door kortademigheid en een beklemmend gevoel op de borst. Ook hartkloppingen en steken op de borst kunnen het gevolg zijn van een hyperventilatie. Andere symptomen zijn krampen van de spieren, duizeligheid of algemeen gevoel van flauwte, maag-darmklachten en paniek, vermoeidheid en slaapproblemen.
Een hyperventilatie kan in aanvallen voorkomen. Veel mensen denken dat dat er iets mis is met hun gezondheid, dat ze geen controle over zichzelf meer hebben of zelfs doodgaan. Een hyperventilatie is gelukkig niet gevaarlijk.
Wanneer men merkt dat hij in de slaap hyperventileert, moet hij langzamer gaan ademhalen. Veel mensen raken juist in paniek als ze het benauwd krijgen. Het is belangrijk het hoofd koel te houden. Bij hyperventilatie kan men niet stikken. Wie regelmatig tijdens de slaap ademhaalt, kan daar leren mee omgaan door bijvoorbeeld ademhalingsgymnastiek te gaan volgen of bij een fysiotherapeut te leren hoe men correct moet ademen. Een goede houding op bed is belangrijk. Zorg er dus voor dat het lichaam ontspannen en vrij in bed ligt. Veel mensen slapen in elkaar gedoken, waardoor de ademhaling met de buik vaak niet mogelijk is. Neem tijdens een hyperventilatieaanval in de slaap een slok water.
Ten slotte kunnen hyperventilaties tijdens de slaap vooral veroorzaakt worden door bijvoorbeeld stress, een spannende gebeurtenis of andere problemen waar men ‘s nachts slecht van slaap. In zo’n geval kan begeleiding door een psycholoog een uitkomst bieden.
Behandeling slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen
Slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen dienen in beide gevallen behandeld te worden. De ademhaling is een belangrijke functie van ons lichaam. Wanneer men zich overdag vermoeid of prikkelbaar voelt, is het raadzaam contact op te nemen met de huisarts. Deze kan eventueel doorverwijzen naar een slaapspecialist (somnoloog) of een slaap-waakcentrum in de buurt. Daar kan verdere onderzoek worden gedaan. In het geval van slaapapneu wordt vaak een CPAP-machine, een beademingsapparaat, voorgeschreven. Bij hyperventilaties is het belangrijk om de oorzaak van de hyperventilaties te achterhalen.