Het is een veel voorkomend probleem: niet kunnen slapen. Een keer niet kunnen slapen overkomt iedereen wel eens en is niet meteen reden tot zorg. Toch zijn er veel Nederlanders die meerdere nachten achter elkaar wakker liggen. Ze kunnen niet slapen of worden wakker gehouden door de partner.
Bijvoorbeeld omdat de partner last heeft van snurken of slaapapneu. Deze slaapproblemen worden doorgaans ingedeeld in twee categorieën: primaire slaapstoornissen en secundaire slaapstoornissen.
Primaire slaapstoornissen
De meeste slaapproblemen worden ondergebracht onder de primaire slaapstoornissen. Dergelijke slaapproblemen zijn bijvoorbeeld slaapapneu, restless legs syndroom of parasomnieën. Veel Nederlanders hebben last van parasomnieën. Het gaat dan bijvoorbeeld om het slaapwandelen, praten in de slaap, tandenknarsen of het regelmatig hebben van nachtmerries.
Slaapproblemen worden doorgaans vastgesteld door een specialist. In veel gevallen verwijst de huisarts door naar een neuroloog, om de slaapproblemen vast te stellen. In een slaapwaakcentrum kan het advies van een somnoloog worden gevraagd. In de meeste gevallen is er sprake van een disciplinair team: een samenwerkingsverband tussen een neuroloog, longarts en KNO-arts.
Niet kunnen slapen
Wanneer men een nacht niet kan slapen, is er niet meteen reden tot zorg. Niet kunnen slapen kan vele oorzaken hebben. De meest voorkomende reden om niet te kunnen slapen, is stress. Men heeft overdag veel meegemaakt en neemt de zorgen mee naar bed. In dat geval is ontspanning de enige juiste remedie. Bovendien is niet kunnen slapen vaak een gevolg van een onjuiste slaaphygiëne. De slaapkamer is bedoeld om in te slapen. Dit betekent dat het kijken van televisie in bed of het gebruik van de mobiele telefoon afgeraden wordt.
Sommige mensen blijven nachten achter elkaar wakker liggen. In dat geval is een stap naar de huisarts aangeraden. Slaapproblemen kunnen namelijk veroorzaakt worden door ongezonde eetgewoonten, maar ook door medicatie. Te weinig eten zorgt voor een hongerig gevoel ‘s nachts. Eten voor het slapengaan kan daarnaast zorgen voor een verstoord slaappatroon, omdat het lichaam nog bezig is met de opname van voedsel. Soms ligt (onjuist) gebruik van medicatie eraan ten grondslag. In dat geval is een stap naar de huisarts zinvol. Voornamelijk medicatie als antidepressiva, medicijnen tegen hooikoorts en hoge bloeddruk kunnen de slaap aanzienlijk storen.
Meer informatie over niet kunnen slapen >>
Snurken
Van de 100 vrouwen in Nederland, snurkt er ongeveer een kwart. Van de mannen snurkt een kwart tot de helft. Het is een probleem dat vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen. De partner ligt vaak wakker van het probleem, maar snurken kan ook leiden tot een verminderde slaapkwaliteit bij de snurker zelf.
Snurken kan variëren. Het geluid wordt geproduceerd door een vernauwing van de luchtwegen tussen de neusgaten en de stembanden. De vernauwing kan verschillende oorzaken hebben, zoals bijvoorbeeld een onjuiste slaaphouding. Wie op de rug slaapt, heeft een grotere kans dat de tong naar achteren zakt, waardoor de luchtwegen geblokkeerd raken. Ook overgewicht, overmatig gebruik van alcohol en medicatie en roken zijn bekende oorzaken van snurken.
Wie regelmatig snurkt, kan daarvoor de huisarts raadplegen. In veel gevallen maakt deze een verwijzing naar een KNO-arts. Snurken is niet altijd het gevolg van een onjuiste levensstijl. Het kan een signaal zijn van vergrote of ontstoken keelamandelen of een ontstoken keelholte. Mensen die roken hebben meer kans op snurken. Snurken gaat vaak gepaard met andere slaapproblemen, zoals slaapapneu. In sommige gevallen is het toepassen van een slaapbeugel nodig. Anderen dienen te worden geopereerd. De nauwe neusholte kan worden veroorzaakt door poliepen of een onjuiste positionering van het neustussenschot. Soms wordt de huig verwijderd.
Meer informatie over snurken >>
Slaapgebonden bewegingsstoornissen
De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor slaapgebonden bewegingsstoornissen. Ze komen relatief vaak voor en kunnen de slaapkwaliteit aanzienlijk beïnvloeden. Het zijn vaak korte bewegingen die relatief kort, maar vaak voorkomen. In sommige gevallen heeft de patiënt het zelf niet door, waardoor hij zich overdag ernstig vermoeid voelt.
Er zijn acht slaapgebonden bewegingsstoornissen: het Restless Legs Syndrome (RLS), Periodic Limb Movement Disorder (PLMD), Sleep Related Legs Cramps (spierkrampen), tandenknarsen en ritmische bewegingsstoornissen. Veel van deze slaapgebonden bewegingsstoornissen lijken op elkaar. Voornamelijk RLS en PLMD zijn maar moeilijk van elkaar te onderscheiden.
Het verschil tussen RLS en PLMD is dat mensen die last hebben van RLS, vaak zowel overdag als ‘s nachts last hebben van rusteloze benen. Zij voelen een jeukend, prikkelend of tintelend gevoel in de onderbenen. Daardoor hebben ze de onweerstaanbare drang aan de benen of armen te zitten. Zij maken dit vaak bewust mee, terwijl mensen met PLMD ‘s nachts hun spieren aanspannen, zonder dat zij dat door hebben. Beide slaapziektes zijn met medicatie te behandelen.
Meer informatie over Periodic Limb Movement Disorder (PLMD) >>
Meer informatie over Restless Legs Syndroom (RLS) >>
Tandenknarsen
Andere slaapgebonden bewegingsstoornissen zoals tandenknarsen hebben een andere oorzaak. Bruxisme komt vaak voor bij mensen met psychische problemen. Zij schuren tijdens de slaap de tanden zeer vaak en hard over elkaar, waardoor het gebit ernstige schade toegebracht kan worden. Een tandarts kan advies geven en een bitje aanmeten. Wanneer deze oplossing niet werkt, is een verwijzing naar een psycholoog in sommige gevallen zinvol.
Meer informatie over tandenknarsen >>
Het Kleine-Levin Syndroom (KLS)
Een relatief weinig voorkomende ziekte is het Kleine-Levin Syndroom (KLS), dat ook wel eens sleeping beauty syndrome genoemd wordt. Het is een zeer zeldzame aandoening waarbij men de hele dag extreem vermoeid is en amper kan functioneren. Men heeft last van extreme eetbuien en hyperseksualiteit. Zo’n twintig tot dertig mensen in Nederland hebben de ziekte. De diagnose van deze ziekte is erg moeizaam.
Meer informatie over het Kleine-Levin Syndroom (KLS) >>
Insomnieën en hypersomnieën
Ten slotte is er speciale aandacht voor de verschillende soorten hypersomnia en insomnieën. Bij idiopatische insomnie heeft men last van chronische slapeloosheid. Het is niet duidelijk waardoor de slaapstoornis veroorzaakt wordt. Er zijn geen andere oorzaken die het gevoel van ernstige vermoeidheid kunnen veroorzaken. Een dergelijke ziekte wordt relatief zelden gediagnosticeerd. Mensen met idiopatische insomnie hebben een overactief waaksysteem en een gestoord slaapsysteem.
Meer informatie over idiopatische insomnie >>
De naam ‘idiopathisch’ betekent dat specialisten niet precies weten waarom men een ernstig vermoeid gevoel heeft. In sommige gevallen lijkt de ziekte op narcolepsie, waarbij men de neiging heeft steeds te slapen. Bij narcolepsie is er vaak sprake van kataplexie (spierverslapping), terwijl dat bij idiopatische insomnie niet het geval is.
Meer informatie over narcolepsie >>
Psychofysiologische insomnie
Psychofysiologische insomnie is een primaire slaapstoornis. Het betekent dat men het gevoel heeft niet voldoende te slapen. Dit vermoeden is correct, omdat ook het slaaponderzoek uitwijst dat de slaapkwaliteit- en kwantiteit inderdaad beneden de norm zijn. Het tegenovergestelde van psychofysiologische insomnie is paradoxale insomnie. Ook bij deze insomnie heeft men het gevoel niet goed te slapen en is men ernstig vermoeid. Dat terwijl het slaaponderzoek aantoont dat de slaap wel voldoende is. Beide ziektes zijn vaak het resultaat van psychische problemen, zoals een angststoornis of depressie.
Meer informatie over psychofysiologische insomnie >>
Meer informatie over paradoxale insomnie >>
Idiopatische hypersomnie
Idiopatische hypersomnie is een slaapstoornis waarbij men ‘s nachts goed slaapt en een correct slaapritme heeft, maar overdag toch slaperig en vermoeid is. De ziekte heeft raakvlakken met narcolepsie. Toch is niet precies duidelijk waar idiopatische hypersomnie door veroorzaakt wordt. Wel heeft men de neiging de hele dag in bed te liggen, omdat hij moeite heeft met opstaan. Mensen met idiopatische hypersomnie vallen in tegenstelling tot bij narcolepsie, niet in slaap en hebben geen last van kataplexie. De ziekte is maar moeilijk te behandelen.
Meer informatie over idiopatische hypersomnie >>
Diagnose
Er zijn veel slaapstoornissen die slaapproblemen kunnen veroorzaken. Het is raadzaam een correct slaapritme aan te nemen: acht tot tien uur slaap is voor volwassenen voldoende. Bovendien is een goede slaaphygiëne belangrijk. Wanneer men aanhoudende slaapproblemen heeft, is het zinvol een specialist te raadplegen.