Waarom heeft de mens slaap nodig? Het is een vraag die ons als mensheid al eeuwen bezighoudt. Inmiddels hebben we behoorlijk wat kennis over het nut van slaap en wat er gebeurt als deze gestoord wordt. Toch is niet helemaal duidelijk waarom de mens precies slaapt. Bepaalde onderzoekers denken dat slapen noodzakelijk is voor het lichaam om energie uit te sparen en op te bouwen. In werkelijkheid blijkt die gespaarde energie zo weinig, dat dit waarschijnlijk niet de reden is.
Een meer aannemelijke reden is dat we slaap nodig hebben om de volgende dag goed te kunnen functioneren. Met voldoende slaap kunnen cognitieve taken als spreken, onthouden en flexibel denken worden uitgevoerd. Slapen is dus belangrijk voor onze hersenen. Wie onvoldoende slaapt, merkt vaak dat hij belemmerd wordt in zijn functioneren.
Niet slapen
Niet slapen heeft grote gevolgen voor ons lichaam en geest. Bekende figuren als Napoleon, Michelangelo en Margaret Thatcher sliepen maar vier uur per nacht, maar wisten toch voldoende te functioneren. Helemaal niet slapen is niet haalbaar. Het lichaam komt dan in opstand. Om te begrijpen waarom het lichaam slaap nodig heeft, kijken sommige onderzoekers naar de problemen die spelen als men niet slaapt. Er blijft dan weinig energie over om goed te kunnen functioneren. Bij een ernstig slaaptekort treden er serieuze effecten op die het functioneren van lichaam en geest belemmeren.
Zo heeft slaaptekort zijn weerslag op de emotie: men voelt zich sneller chagrijnig, duf en vergeetachtig. Al na een nacht wakker blijven wordt duidelijk dat men zich minder goed kan concentreren, minder goed kan nadenken en ook het lichaam voelt zich ziek. Toch kan een nacht slaaptekort al leiden tot een aanhoudend gebrek aan voldoende slaap.
Wie zo’n slaaptekort opbouwt, zal merken dat hij steeds minder voldoende kan functioneren. Vooral de hersenen kunnen door het energietekort een stuk minder goed werken. Zo is het moeilijker om goed uit de woorden te komen, dingen te onthouden, een goede planning te maken of te onthouden welke dag het vandaag is. In principe wordt een deel van de hersenen door het slaaptekort uitgeschakeld. Zeventien uur achter elkaar wakker blijven staat gelijk aan twee glazen alcohol drinken. In Nederland mag men bij twee glazen alcohol al geen voertuig meer besturen.
Uit onderzoek is gebleken dat mensen met (ernstig) slaaptekort moeite hebben om te reageren op situaties. Anticiperen op snel veranderende situaties gaat dan moeilijker. Bovendien is het moeilijker in dergelijke situaties een goede inschatting te maken. Dergelijke slaapproblemen kunnen in het leven grote gevolgen hebben. De BBC schrijft zelfs in een artikel dat een aantal grote rampen deels veroorzaakt zijn door menselijk falen. Dit falen werd veroorzaakt door een slaaptekort. Bijvoorbeeld de kernramp in Chernobyl en die op Three Mile Island. Ook het ongeluk met de Challenger Space Shuttle was deels te wijten aan een slaaptekort. Dergelijke voorbeelden tonen aan waarom slaap noodzakelijk is.
Een goede nachtrust is niet alleen goed voor het uitvoeren van taken, maar ook voor de emotionele en fysieke gezondheid. Het is bewezen dat slaapapneu kan leiden tot overmatige slaperigheid overdag. Wie zich regelmatig slaperig voelt, of zelfs dagelijks, loopt een grotere kans op andere lichamelijke problemen, zoals bijvoorbeeld obesitas. Obesitas treedt op doordat de hormonen die het gevoel geven voldaan te zijn, niet meer voldoende worden aangemaakt. Daardoor eet men meer en neemt het gewicht toe.
Wat gebeurt er tijdens de slaap
Ten slotte is het belangrijk te weten wat er gebeurt tijdens de slaap. Het gaat hier om het slaapcyclus. Deze cyclus legt ieder mens meerdere keren per nacht af tijdens de slaap. Iedere cyclus gebeurt er iets anders, waardoor we wellicht deels kunnen verklaren waarom we slapen.
Stadium 1: licht slapen
Tijdens het eerste deel van de cyclus, is er sprake van lichte slaap. We zijn half wakker en half in slaap. Daardoor vertraagt de spieractiviteit. Daardoor trekken de spieren soms kort samen. Tijdens deze periode kan men gemakkelijk gewekt worden.
Stadium 2: echte slaap
Stadium 2 duurt ongeveer twintig minuten en treedt op tien minuten na de eerste slaapfase. Tijdens deze fase vertraagt de ademhaling en de hartslag.
Stadium 3: diepe slaap
Tijdens de diepe slaap zijn we volledig tot rust. Dit is terug te zien op hersenfilmpjes. Er is sprake van brede golven in de hersenactiviteit.
Stadium 4: Slow-wave slaap
De ademhaling en hartslag zijn dan op het laagste mogelijk niveau. Tijdens de diepe slaap voert het lichaam een soort ritmische slaap ademhaling uit. Na het wekken is men vaak gedesoriënteerd en voelt men zich niet uitgeslapen. Dit verklaart waarom sommige kinderen in bed plassen of slaapwandelen.
REM-slaap
De REM-slaap is de laatste fase. Daarin verblijven we tijdens de slaap zo’n zeventig tot negentig minuten nadat we in slaap zijn gevallen. Ons lichaam passeert de REM-slaap zo’n vijf keer per nacht. REM-slaap betekent ‘Rapid Eye Movement’. Hoewel wij niet bij bewustzijn zijn, is het brein wel erg actief. Tijdens deze fase treden dromen op, om alle informatie van de dag ervoor te verwerken. Daardoor schieten de ogen heen en weer en versnelt de bloeddruk en de hartslag. De spieren blijven verlamd, om te voorkomen dat dromen in de praktijk worden gebracht. REM-slaap is noodzakelijk om alles te verwerken. Sommige experts stellen dat dit de belangrijkste reden is waarom wij slapen.