Psychofysiologische insomnie: angst en slapen

Inhoudsopgave

Insomnie is een onderdeel van de primaire slaapstoornissen. Insomnie bestaat uit twee soorten: psychofysiologische insomnie en paradoxale insomnie. Bij paradoxale insomnie is er sprake van een tegenstelling. De perceptie van de patiënt komt dan niet overeen met het slaaponderzoek. Men heeft het gevoel te weinig te slapen, terwijl het slaaponderzoek dat tegenspreekt.

Bij psychofysiologische insomnie is er sprake van dezelfde zorgen rondom de kwaliteit en kwantiteit van de slaap. In tegenstelling tot bij paradoxale insomnie zijn de zorgen vaak terecht, omdat slaaponderzoek (een polysomnografie) inderdaad laat zien dat de slaapkwaliteit en slaapkwantiteit niet volgens de normen zijn.

Wat is psychofysiologische insomnie?

Psychofysiologische insomnie en paradoxale insomnie zijn soms moeilijk uit elkaar te houden. Op gebied van gedrag lijken de patiënten sterk op elkaar. In beide gevallen maakt men zich zorgen over het slapen. Dat gaat zover, dat men bij het naar bed gaan al het gevoel heeft dat men niet goed zal slapen en morgen weer vermoeid wakker zal worden. In beide gevallen staat men vervolgens ‘s morgens vermoeid op. Ze zijn angstig dat ze de volgende morgen niet fit zullen zijn en worden daardoor angstig op het moment dat ze moeten slapen.

In deze gevallen is duidelijk dat mensen met beide vormen van insomnie beter slapen als zij in een andere omgeving dan thuis zijn. Psychofysiologische insomnie leidt tot negatieve associaties met de eigen slaapkamer en bed. Een dutje doen overdag werkt voor velen niet. Daardoor ontstaat er een slaaptekort. Bij ernstige en langdurige slaaptekorten kan dit leiden tot depressies en hartproblemen. In sommige gevallen vindt men troost in het gebruik van slaapmiddelen, alcohol, cafeïne en energiedrankjes.

Symptomen

Er zijn vaste symptomen van psychofysiologische slapeloosheid. Zo is men overmatig bezorgd over de kwaliteit en kwantiteit van slaap, wat leidt tot problemen om in slaap te vallen. De spanning neemt toe naarmate men dichterbij bedtijd komt. Doorgaans heeft men geen andere slaapstoornis. Deze diagnose wordt gesteld als men geen andere neurologische of psyschiche ziekten heeft. Ten slotte mag de slapeloosheid geen gevolg zijn van drugsgebruik, bijwerkingen van medicijnen of een slechte slaaphygiëne.

Men voelt zich overdag vermoeid en heeft een gebrek aan energie. Dit leidt tot concentratieproblemen en geheugenstoornissen. Bovendien voelt men zich vaak prikkelbaar of is humeurig.

Oorzaken

Net als bij paradoxale insomnie ligt de oorzaak vaak bij de patiënt zelf. Er zijn geen afwijkingen gevonden in bloedonderzoeken en hersenscans zijn normaal. In veel gevallen heeft psychofysiologische insomnie een psychologische oorzaak. Het verschil tussen paradoxale insomnie en psychofysiologische insomnie, is dat men bij paradoxale insomnie de slechte slaapkwaliteit niet terug kan vinden in het slaaponderzoek, terwijl dit bij psychofysiologische insomnie wel het geval is.

Toch verkeren mensen met psychofysiologische insomnie net als bij paradoxale insomnie in een vicieuze cirkel, waardoor het probleem in stand gehouden wordt. Patiënten zijn vaak bang dat ze slecht slapen, waardoor de mentale spanning toeneemt. Nadat de spanning toeneemt, weet men de plek in het bed niet te vinden. Men begint te woelen en ligt uren wakker. Daardoor neemt de spanning dat men morgen vermoeid wakker zal worden weer toe. Vervolgens staat men vermoeid op en maakt men zich zorgen over de volgende nacht. Naarmate het avond wordt, is de angst het grootst en maakt men zich weer klaar voor een slapeloze nacht.

Dergelijke problemen komen vaak voort uit andere psychische aandoeningen. Er is weliswaar geen sprake van een psychische ziekte, maar deze psychische aandoeningen liggen door het slaaptekort op de loer, waardoor de vicieuze cirkel niet doorbroken wordt. De meeste mensen die psychofysiologische insomnie hebben, zijn angstig of vertonen tekenen van een depressie. In sommige gevallen ligt de aandoening ten grondslag aan hypochondrie.

Prevalentie, diagnose en behandeling

Iedereen kan psychofysiologische insomnie krijgen, bijvoorbeeld door een traumatische gebeurtenis. Deze vorm van slapeloosheid komt niet vaak voor. Slechts één tot twee procent van de wereldbevolking heeft er last van. Mensen met slapeloosheid hebben in tien tot vijftien procent van de gevallen te maken met psychofysiologische insomnie.

De slaapstoornis komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Kinderen hebben vrijwel nooit last van deze slaapstoornis. Naarmate men ouder wordt, neemt de kans erop wel toe. Vooral tieners, adolescenten en volwassen krijgen te maken met psychofysiologische slapeloosheid.

De diagnose van deze stoornis wordt gesteld door de specialist. Wanneer men vermoedt last te hebben van psychofysiologische insomnie, is het raadzaam naar de huisarts te gaan. Deze kan doorverwijzen naar overige specialisten. In veel gevallen wordt er een slaaponderzoek gedaan in bijvoorbeeld het ziekenhuis of een slaapcentrum.

In tegenstelling tot bij mensen met paradoxale insomnie, is inderdaad een afwijkend polysomnografie af te lezen. Alle andere mogelijke lichamelijke oorzaken moeten eerst worden onderzocht en worden uitgesloten.

Behandeling

De behandeling van de psychofysiologische insomnie kan in principe gevonden worden in het doorbreken van de vicieuze cirkel waarin de patiënt verkeert. In veel gevallen kan dit lastig zijn, waardoor professionele hulp geboden is. Bijvoorbeeld door hulp van een psycholoog.

In veel gevallen wordt psychofysiologische insomnie veroorzaakt door de angst dat men niet zal slapen. Men is bovendien angstig de volgende morgen niet voldoende fit te zijn. Om deze reden probeert men snel in slaap te vallen. Door het overmatige proberen kan de patiënt de slaap niet vatten.

Een andere oorzaak van dit verschijnsel is een slechte slaaphygiëne. Door niet meer drie uur van tevoren te eten of alcoholische versnaperingen te drinken, kan het slaapritme op orde worden gebracht. In sommige gevallen schrijft de specialist slaapmiddelen voor, om zo het slaapritme tijdelijk te repareren. In de tussentijd wordt er veelal gebruikgemaakt van cognitieve gedragstherapie om zo de angst weg te nemen.

Lotte Krijger

Slaapexpert

Mijn naam is Lotte Krijger en ik hou van slapen! Ik verzamel graag informatie over slapen en slaapgerelateerde producten wat ik met plezier deel op deze website. Als moeder van een jonge dochter heb ik zelf veel te maken gehad met slapeloze nachten, waarbij veel tips en informatie vanuit eigen ervaringen voort komen. Een goede nachtrust is belangrijk en dat gun ik iedereen! Heeft u nog vragen, of ziet u graag een blog over een bepaald onderwerp, neem dan contact met mij op!