Overdag in slaap vallen is een verschijnsel dat meestal voortkomt uit een slechte slaaphygiëne. In sommige gevallen gaat het hier om slaapziektes, maar in andere gevallen gaat het meestal om een effect dat optreedt als gevolg van te weinig slapen. Overdag in slaap vallen wordt ook wel hypersomnie genoemd.
Hypersomnie betekent dat men last heeft van overmatige slaperigheid overdag. Er zijn verschillende soorten hypersomnia, zoals narcolepsie, idiopatische hypersomnie, periodieke hypersomnie en habitueel slaaptekort. Voornamelijk habitueel slaaptekort is een veel voorkomende oorzaak van het zomaar in slaap vallen.
Over hypersomnie
Ongeveer 15 procent van de bevolking heeft naar schatting last van slaperigheid overdag. In veel gevallen leidt dit tot de drang overdag in slaap te vallen. Zomaar overdag in slaap vallen is vaak niet het gevolg van een slaapstoornis, maar van een slecht slaapritme. Slechts 2 procent van de mensen heeft last van hypersomnie, als gevolg van slaapstoornissen.
Er is een verschil tussen een slecht slaap ritme en een slaapstoornis. Slaperigheid overdag is soms het geval van slaapstoornissen of andere ziektes. Sommige ziektes kunnen bijvoorbeeld slaapapneu of een depressie veroorzaken. Als gevolg van deze omstandigheden treedt dan hypersomnie op. Hetzelfde geldt voor infectieziektes. Men noemt hypersomnie als gevolg van een ziekte ‘secundaire stoornissen’. Er is dan sprake van een andere oorzaak waardoor de slaapproblematiek veroorzaakt wordt. Primaire hypersomnia is het tegenovergestelde: er is geen sprake van lichamelijke of psychische problemen, maar de slaapstoornis zorgt voor een slaperig gevoel en een behoefte aan slaap.
Primaire hypersomnia
Er is sprake van primaire hypersomnia als er geen andere oorzaken zijn voor de slaapproblemen. Er mag dus geen sprake zijn van een lichamelijk of psychisch probleem. Als de slaapstoornis de veroorzaker van het probleem is, is er sprake van primaire hypersomnia. Deze hypersomnia zijn onderverdeeld in verschillende soorten.
Narcolepsie
De belangrijkste primaire hypersomnia is narcolepsie. Het is een neurologische chronische slaapstoornis. Deze wordt gekenmerkt door ernstige slaperigheid overdag. Men valt overdag zomaar in slaap en kan dat niet tegengaan. Deze slaapaanvallen komen altijd voor, zelfs als de patiënt de nacht ervoor voldoende heeft geslapen.
Een groot deel van alle patiënten met narcolepsie, heeft last van een bijverschijnsel. 70 procent van de patiënten heeft last van kataplexie. Kataplexie is een belangrijk symptoom van narcolepsie en leidt tot een kort verlies van spanning in de spieren. Dit gebeurt bij heftige emoties, zoals bijvoorbeeld hard lachen, verdriet, woede of tijdens het sporten. Ook onverwachte emoties kunnen leiden tot een dergelijke aanval. Veelal gaat het om de gezichtsspieren, nek- en beenspieren die korte tijd kracht verliezen. Er bestaan aanvallen van kataplexie die het complete lichaam weten te verlammen. Desondanks is de patiënt wel bij bewustzijn.
Mensen met narcolepsie hebben naast de drang veel te slapen en kataplexie, soms ook last van zogenaamde hypnagoge hallucinaties. Daarmee worden levensechte nachtmerries bedoeld. Een verstoorde nachtelijke slaap en slaapverlamming komt regelmatig voor bij patiënten die narcolepsie hebben. Narcolepsie is (nog) niet te genezen, maar door de levensstijl aan te passen, medicatie en regelmatig dutjes te doen, kan de patiënt de kwaliteit van leven verbeteren.
Idiopathische hypersomnie
Een minder bekende oorzaak is idiopatische hypersomnie. Daarover is slechts weinig duidelijk. Zo weten specialisten weinig over de oorzaak van het ziektebeeld. Mensen met idiopatische hypersomnie zijn overdag erg slaperig, terwijl men ‘s nachts extreem lang slaapt, tot wel 12 uur per etmaal.
Periodieke hypersomnie (Kleine-Levin Syndroom)
Een zeer zeldzame aandoen is de zogenaamde periodieke hypersomnie, door specialisten aangeduid als Kleine-Levin Syndroom (KLS). Het is een zeer zeldzame en complexe neurologische ziekte. Kenmerkend aan dit syndroom is dat de hoeveelheden slaap regelmatig veranderen, evenals het gedrag. Aan het begin van een aanval voelt de patiënt zich langzaam aan suf. Het grootste deel van de dag en nacht slaapt de patiënt. Men slaapt doorgaans de hele dag door, tenzij hij moet eten of naar het toilet moet.
Eenmaal wakker is de patiënt niet goed bij zinnen. Hij reageert kinderlijk, of reageert alsof hij onder invloed is. Daarbij zijn kenmerken als verwarring, gebrek aan energie, emotieloosheid en desoriëntatie goed zichtbaar. De meeste patiënten met KLS zeggen dat voor hen alles onscherp is en dat zij het licht en geluid niet goed kunnen verdragen. Door het tekort aan eetmomenten komt er soms dwangmatige vraatzucht voor. Daarnaast is er soms sprake van ongeremde hyperseksualiteit.
KLS-aanvallen komen regelmatig voor. Ze zijn ‘cyclisch’, wat betekent dat de ongemakken die het syndroom met zich meebrengt, soms dagen, weken of maanden aan kunnen houden. Patiënten met KLS kunnen vaak niet naar school, zijn te moe om te werken of kunnen niet goed voor zichzelf zorgen. De meeste patiënten brengen de hele dag en nacht op bed door, zijn steeds moe en communiceren nauwelijks met de mensen om hen heen. KLS is moeilijk te diagnosticeren, omdat patiënten geen eentonig beeld laten zien. Veel patiënten bezitten slechts enkele kenmerken, maar niet alle.
Habitueel slaaptekort
Habitueel slaaptekort wordt ook wel het Behaviorally Induced Insufficient Sleep Syndrome genoemd. Men voelt zich overdag slaperig, valt zomaar in slaap en heeft weinig zin om iets te doen gedurende de dag. De aandoening komt voort uit onvoldoende nachtrust. Daardoor is dit syndroom de meest voorkomende oorzaak van overdag in slaap vallen onder de bevolking.
Diagnose
Belangrijk is dat men zijn of haar slaapproblemen serieus neemt. Zeker wanneer men regelmatig in slaap valt tijdens activiteiten overdag, is het waardevol de oorzaak te laten onderzoeken. Een eerste stap is een beter slaapritme te vinden. Mocht dit niet lukken of niet de juiste resultaten bieden, dan is een gang naar de (huis)arts een be